TMG-middag 2023: veerkrachtig en vitaal in een wereld van druk en onzekerheid

“We voelen allemaal de druk toenemen”, leidde Bram de Klerck het programma in. “Ook de komende tijd belooft het door de kabinetsverkiezingen dynamisch worden. Het wordt daardoor ook steeds belangrijker om zuinig te zijn op jezelf en op de mensen binnen je organisatie.” Vitaliteit is geen hogere wiskunde, benadrukte hij. “Toch besteden we er als TMG te weinig aandacht aan. Het lijkt niet in ons systeem te zitten. We werken allemaal hartstikke veel. Wees daarom kritischer op de druk die je accepteert. Moet je daadwerkelijk bij al die afspraken aanwezig zijn? Kun je een keertje overdag sporten? Kun je lunchen zonder laptop? Iedereen heeft het recht om af en toe afwezig te zijn.” Hij spoorde de aanwezigen aan om die ruimte te nemen. “Zo geven we onze mensen het goede voorbeeld. Laat je vandaag dus inspireren!”

De geur van de lente

Sep Visser van Lifeguard benadrukte in zijn inleiding het belang van een vitale organisatie: het zorgt niet alleen voor gelukkige medewerkers, maar ook voor betere prestaties. “Als je een kantoor binnenkomt, ruik je bij wijze van spreken al wat voor organisatie het is”, legde hij uit. “Streef daarom naar de geur van een bos in de lente. Energiemanagement is daarbij het sleutelwoord. Tijdens activiteiten die weinig energie vragen ontstaat er ruimte in je hoofd. Op die momenten krijg je goede ideeën en kun je met aandacht naar anderen luisteren. Juist leiders hebben dit soort momenten nodig.”

Praktisch gezien houdt dat in: rustmomenten inbouwen. “Creëer routines die helpen om rust te nemen en de aandacht te richten op het hier en nu. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor je team. Zorg dat er ruimte is voor plezier, beweging en ontspanning. Belangrijker nog: voorkom stress bij je team door waar nodig grenzen te stellen en ‘nee’ te zeggen. Het wekt vertrouwen als het team ervaart dat hun leidinggevende hen in bescherming neemt. Zoals de Amerikaanse auteur en hoogleraar Peter F. Drucker het zei: ‘Your first and foremost job as a leader is to take charge of your own energy and then help to orchestrate the energy of those around you.’”

Sep vergeleek een vitale organisatie met de permacultuur: een landbouwmethode met de veerkracht van een natuurlijk ecosysteem. “Dat staat lijnrecht tegenover de huidige Westerse landbouw, die vooral draait om zo veel mogelijk oogst. Dat put de grond uit. Ook voor organisaties is een zelfversterkend systeem mogelijk, met ruimte voor de menselijke maat, verbinding en vertrouwen. Uiteindelijk werk je zo toe naar fitte en veerkrachtige mensen, excellente teams, een onweerstaanbare cultuur en een wendbare organisatie.”

Psychologische veiligheid is onzichtbaar, maar als het er is, voel je het direct. Het is het verschil tussen je wel en niet durven uitspreken. Het is een middel – geen doel – dat zorgt dat mensen kunnen leren en innoveren, en dus presteren.

Leren, innoveren, presteren

Spreker Joriene Beks begon haar inleiding met een vraag: “Waar denkt u aan bij de term ‘psychologische veiligheid’?” Uit de zaal klonken diverse reacties: “Jezelf kunnen zijn”, “thuis” en “inclusie”, maar ook: “containerbegrip” en “te pas en te onpas gebruikt”. Joriene: “Psychologische veiligheid is onzichtbaar, maar als het er is, voel je het direct.  Het is het verschil tussen je wel en niet durven uitspreken. Het is een middel – geen doel – dat zorgt dat mensen kunnen leren en innoveren, en dus presteren. Uit onderzoek blijkt dat een psychologisch veilige werkomgeving ongewenst gedrag met wel 60% kan reduceren.”

Voorbeeldgedrag is daarbij cruciaal. “In de woorden van onderzoeker en auteur Amy Edmondson: ‘Not surprisingly, the most important influence on psychological safety is the nearest boss.’ U zal dus bij uzelf moeten beginnen.” De eerste stap is je gewaarworden van jouw invloed op je eigen leven, maar ook op dat van de mensen om je heen. “Het is een samenspel van uitnodigen en uitspreken: de omstandigheden scheppen waarin mensen zich durven te uiten. Dat kan voor ongemak zorgen. Als je iemand uitnodigt zijn of haar gedachten uit te spreken, hoor je soms ook wat je liever niet wil horen. Lukt het je dan nog steeds om uitnodigend te reageren?” Dat is ingewikkeld, maar belangrijk, vindt Joriene. “Binnen een organisatie heb je iedereens kennis en inzichten nodig.”

“Om psychologische veiligheid te kunnen bieden, heb je allereerst inzicht nodig in wat het betekent”, licht ze toe. “Het is daarnaast belangrijk dat jij je eigen emoties kan uiten en emotionele situaties kunt de-escaleren. Werk dus aan je zelfkennis en kijk je ongemak in de ogen. Een groeimindset is essentieel. Psychologische veiligheid bouw je in iedere interactie, elke keer weer opnieuw, door de moed te hebben om het anders te doen .”

De diepte in

Van omgaan met psychologisch onveilige situaties tot de druk van de media: tijdens de workshopronde doken de deelnemers onder begeleiding van diverse workshopleiders de diepte in. Trainer-spreker Michael Kortekaas nam zijn groep mee op een verkenning van mentale kracht.

“Er zijn verschillende soorten energie: hoog of laag, positief of negatief”, legde Michael uit. “We schakelen de hele dag tussen die energieën. Maar we voelen ons natuurlijk het prettigst bij de positieve energie. Is die hoog, dan zit je in de prestatiemodus, ben je gedreven en krijg je veel werk gedaan. Is de positieve energie juist laag, dan ben je aan het rusten en herstellen.” Ervaren we negatieve energie, dan zitten we in de survivalmodus (hoge energie) of burn-out (lage energie). “We voelen ons allemaal wel eens gefrustreerd tijdens een werkdag. Maar het is zaak om te streven naar een verhouding van 80% positieve energie en maximaal 20% negatief.”

Te ambitieus op te veel gebieden

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan, door de hoge druk die veel mensen tegenwoordig ervaren. “Die heeft voor een groot deel te maken met de zogeheten PAID reality: Pressure to perform, Always on, never done, Information overload en Distraction”, legt Michael uit. “Dit is de werkelijkheid waarin we tegenwoordig leven. We staan daardoor altijd ‘aan’. Ik zie te veel mensen die te ambitieus op te veel gebieden zijn. Carrière, gezin, gezondheid, persoonlijke ontwikkeling, sociaal netwerk… We stellen onszelf niet vaak genoeg de vraag: hoe gaat het eigenlijk met me? Dat zit niet in ons systeem.” Aan de ene kant brengt de PAID reality ons veel, vindt Michael. “Het zorgt ervoor dat we kansen grijpen en dat we trots kunnen zijn op behaalde prestaties. Maar het is ook belangrijk om al die druk even aan de kant te kunnen zetten. Door middel van rustmomenten gedurende de werkdag, maar bijvoorbeeld ook als je met je gezin bent. Het is de kunst om behendig door die PAID reality heen te manoeuvreren zonder jezelf kwijt te raken.”

Experts in herstellen

Het werk van topambtenaren wordt wel eens vergeleken met topsport. “Wat mensen daarbij vaak vergeten, is dat topatleten óók experts zijn in herstellen. Na een intensieve training is het tijd om te rusten. Die momenten zijn cruciaal om daarna weer te kunnen presteren. Bij veerkracht en vitaliteit draait het dus om een gezonde balans tussen presteren en herstellen. Bied jij een werkomgeving waarin jouw medewerkers de juiste energie krijgen? Geef jij ze vertrouwen, waardoor ze zich ook in stressvolle momenten veilig en op hun gemak voelen?”